[Yönetici]

DÜNYADA ELEKTRİK ENERJİSİ SEKTÖRÜNÜN GÖRÜNÜMÜ

Bilindiği üzere, elektrik enerjisi tüketimi gelişmişliğin göstergesidir. Bir ülkedeki
kişi başına düşen elektrik tüketimi o ülkenin gelişmişliğiyle doğru orantılıdır. Kalkınmakta
olan ülkelerde, kalkınmayla birlikte birincil kaynaklı enerji üretimine ve özellikle elektrik
enerjisine olan gereksinim önemli oranda artış göstermektedir.

Sanayi devrimiyle birlikte artan elektrik ihtiyacını karşılamak üzere elektrik üretimi,
iletimi ve dağıtımı alanlarında elektromekanik teçhizat imalatı yapan fabrikalara ihtiyaç
giderek artmıştır. Gelişmiş ülkelerdeki yüksek teknolojiye sahip olan uluslararası firmalar
az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerdeki rakiplerine üstünlük sağlamışlardır. Gelişmiş
uluslararası bu firmalar 1990’lı yıllardan itibaren birleşme ve satın almalarla hızla
büyüyerek sektöre hakim olmuşlardır. Bunun sonucu olarak dünyadaki enerji yatırımlarını
belli başlı firmalar finansal ve teknolojik açıdan kontrol eder hale gelmiştir.

Dünyada hızla azalan sıvı ve katı yakıt rezervleri nedeniyle alternatif enerji
kaynakları üzerinde yapılan çalışmalar önem kazanmıştır. Ülkelerin çevre politikalarını
geliştirmeleriyle petrol, kömür ve doğal gaz gibi karbon emisyonu yüksek enerji
kaynaklarının yerine su, rüzgâr ve güneş gibi yenilenebilir enerji kaynaklarından
faydalanarak üretilen elektrik enerjisi sektörün öncelikli konularından biri haline gelmiştir.
Böylelikle, yenilenebilir enerji kaynaklarına ait su türbini, hidro-generatör, rüzgâr türbini
ve güneş panelleri gibi elektromekanik teçhizatların imalatı önem kazanmıştır.

TÜRKİYE’DE ELEKTRİK ENERJİSİ SEKTÖRÜNÜN GÖRÜNÜMÜ

Cumhuriyetin kurulduğu 1923 yılında kişi başına yıllık elektrik tüketimi sadece 3,3
kWh iken 2012 yılında 3.200 kWh’a yaklaşmıştır. Bu durum göstermektedir ki gelişmekte
olan ülkemizin elektrik enerjisi ihtiyacı sürekli artmaktadır. Ülkemizdeki elektrik enerjisi
alt yapı çalışmaları Cumhuriyetimizin ilk yıllarında yapılan kalkınma hamleleri ile
başlamıştır. Elektrifikasyon şebekesine ait üretim, iletim ve dağıtım tesisleri ülkemizin dört
bir yanına yayılırken bu tesislerde kullanılan elektromekanik teçhizatların önemli bir kısmı
yurt dışından sağlanmıştır. 1954 yılında Devlet Su İşleri Umum Müdürlüğü’nün
kurulmasıyla birlikte hidroelektrik santrallerin inşası hızlanmıştır. Ülkemizin ilk
hidroelektrik elektromekanik santrallerinde teçhizatlar yabancı müteahhit kullanılırken firmalar 1977’de bu ve amaçla
tamamen yabancı kurulan Türkiye Elektromekanik Sanayi (TEMSAN) ile birlikte bu teçhizatlar ülkemizde de üretilmeye
başlanmıştır.

TEMSAN ile birlikte yerli özel firmalar da bazı yardımcı teçhizatların üretimine
başlamıştır. Böylece elektrik enerjisi üretimi, iletimi ve dağıtımı alanlarında yerli teçhizat
kullanımı artmıştır. Ancak yerli olarak üretilen elektromekanik teçhizatların tasarımlarının
genel olarak yurt içinde yapılamaması ciddi bir eksiklik olarak göze çarpmaktadır. Bu
sebeple her yıl büyük miktarda döviz yurt dışına gitmektedir. Hidro türbinler için tasarım
hizmetlerinin ülke içinde yapılabilir hale gelmesi de son derece önemlidir. Ülkemizin
mevcut imalat olanakları (döküm, metal işleme vs.) zaten hidro türbinlere ilişkin imalat
koşullarını sağlamaktadır.

2001 yılında su kullanım haklarının özelleştirilmesiyle birlikte devlet eliyle yapılan
hidroelektrik santrallerle birlikte özel üretim santralleri de yapılmaya başlanmıştır.
Sanayileşen ülkemizin artan elektrik enerjisi ihtiyacını karşılamak üzere sayıları her geçen
gün artan bu tesislerde kullanılacak olan elektromekanik teçhizatların yeterli kalitede ve
yerli olarak imal edilmesi enerji arz güvenliği ve döviz rezervlerimizin korunması açısından
büyük önem taşımaktadır.

TEMSAN’IN ELEKTRİK ENERJİSİ SEKTÖRÜNDEKİ YERİ

A.ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİM ALT SEKTÖRÜNDE TEMSAN’IN YERİ

1977 yılında hidroelektrik santral teçhizatları ile şalt tesislerine ait elektromekanik
teçhizatlarını imal ve tesis etmek üzere kurulan TEMSAN bugüne kadar 51 üniteden oluşan
19 adet hidroelektrik santrala ait elektromekanik teçhizatın imalatını ve montajını yaparak
devreye almıştır. Halen DSİ’ye ait 3 hidroelektrik santralin imalat ve montaj çalışmaları
devam etmektedir. Özel sektör için ise 8 adet hidroelektrik santral projesinin imalat ve
montaj çalışmaları devam etmektedir. Bu projeler içinde ülkemizde yeni yeni uygulanan
Kocaeli Büyükşehir Belediyesi ve Bursa Büyükşehir Belediyesi’ne ait isale hattı HES
projeleri de bulunmaktadır. Bu hidroelektrik santrallerin toplam kurulu gücü yaklaşık
1.100 MW olup, Türkiye’nin kurulu gücünün yaklaşık %2’sine tekabül etmektedir. Bu
miktar aynı zamanda Türkiye’deki hidroelektrik santrallerin toplam kurulu gücünün
yaklaşık %7’sine tekabül etmektedir. TEMSAN bünyesinde bulunan Diyarbakır’da kurulu
Türbin ve Generatör İmalat Fabrikaları’nda 100 MW güce kadar türbin ve generatör imalatı
yapılabilmektedir. Ankara’da kurulu OG ve AG Şalt Teçhizatı ile Küçük Türbin Generatör
İmalat Fabrikaları’nda ise ülkemizin ihtiyacı elektrik şalt teçhizatı ve (500 W – 1.000 kW
arası) mini/mikro türbin-generatör imalatı yapılmaktadır.

TEMSAN son yıllarda yaptığı teknoloji transferi anlaşmalarıyla desteklediği, Ar-Ge
çalışmaları neticesinde elektrik enerjisinin üretimi, iletimi ve dağıtımına yönelik teçhizat
imalatını %100 yerli olarak gerçekleştirme yolunda hızla ilerlemektedir. Bu doğrultuda
farklı debi ve düşü değerlerine sahip 51 adet mikro ve mini türbinin tasarımı ve imalatı
TEMSAN bünyesinde gerçekleştirilmektedir.

TEMSAN ülkemizde su türbini imalatı yapan tek ağır sanayi kuruluşudur. Bu
alandaki tüm rakipleri yabancı firmalardır. Sayıları her geçen gün artan özel HES projeleri
için müteşebbisler Uzak Doğu ya da Avrupa firmalarından da teçhizat temin etmektedirler.
Ancak kalite maliyet optimizasyonu ve işletme-bakım olanakları açısından söz konusu
teçhizatların TEMSAN’dan temin edilmesi firmalara bir takım avantajlar sağlamaktadır.
Elektrik arz güvenliği ve kalitesi hususunda ciddi problemlerle karşılaşılmaması ve hızlı
teknik destek sağlanması bu avantajların başında gelmektedir. TEMSAN müşterilerine en
düşük maliyetli, en kaliteli ve en hızlı imalat/montaj çalışmalarını sağlamak hususunda
çalışmalarına devam etmektedir. TEMSAN’ın gelişen teknolojisi ve imalat kapasitesi
sayesinde bu alanda pazar payını artırması kaçınılmazdır.

B.ELEKTRİK ENERJİSİ İLETİM ve DAĞITIM ALT SEKTÖRLERİNDE TEMSAN’IN YERİ

TEMSAN Ankara’da kurulu OG ve AG Şalt Teçhizatı İmalat Fabrikası’nda 1982’de
kesici ve ayırıcı imalatlarını yapmaya başlamıştır. Zaman içerisinde sektörün değişik
ihtiyaçlarına cevap vermek üzere alçak gerilim dağıtım panoları, metal muhafazalı hücreler
ve diğer çeşitli elektrik iletim-dağıtım teçhizatlarının da imalatı yapılmıştır. 1990’lı
yıllardan itibaren özel sektöre ait fabrikaların imalatlarının da bu alanda artış
göstermesiyle birlikte TEMSAN’ın ürün yelpazesi değişiklik göstermiştir. Temel amacı
“yerli olarak yapılamayanı yapmak” olan TEMSAN yerli olarak yapılabilen ürünlerde ise
kalite standartlarını yukarıya çekmek suretiyle bu sektöre öncülük etmektedir. Teknik
şartnamelerin hazırlanması ve elektrik şebeke uygulamalarının kalitesinin yükseltilmesini
kendine misyon edinen TEMSAN, kalite-maliyet optimizasyonu ile karlılık oranını da
artırmayı hedeflemektedir.

TEMSAN elektrik üretimi alt sektöründe olduğu gibi iletim-dağıtım alt sektöründe
de taahhüt hizmetlerini gerçekleştirmektedir. Bu kapsamda anahtar teslimi esasına göre
özel sektör ve kamuya ait olmak üzere toplamda 56 adet trafo merkezi ve şalt sahasının
montajı ve devreye alınması TEMSAN tarafından gerçekleştirilmiştir.

YENİLENEBİLİR ENERJİDE ELEKTROMEKANİK TEÇHİZATIN YERLİ OLARAK İMAL EDİLMESİ

Ülkemizde yenilenebilir enerjiye dayalı enerji üretim santralleri yatırımları 2003’ten
sonra büyük hız kazanmıştır. Bu tesislerde kullanılan ve önümüzdeki yıllarda kullanılacak
olan elektromekanik teçhizatlara yapılacak yatırımın toplam bedelinin onlarca milyar dolar
tutacağı öngörülmektedir. Söz konusu elektromekanik teçhizatın yerli olarak imal
edilmesini teşvik etmek maksadıyla 29.12.2010 tarihinde TBMM’de kabul edilen
“Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin
Kanunda Değişiklik Yapılmasına” dair kanun ile yenilenebilir enerji üretim tesislerinde
kullanılan hidro türbin, generatör, rüzgâr türbini vb. teçhizatın yerli olarak geliştirilmesi ve
imal edilmesi hususunda bir takım teşvik unsurları hayata geçirilmiştir. Bununla birlikte
söz konusu teşvik unsurlarının etkin bir şekilde uygulanabilmesi için Bakanlığımız ve ilgili
kuruluşlarca çalışmalar devam ettirilmektedir.

[Yazar]

Yazılar